Gouds NSB-echtpaar Behling 1939-1944
(deel I)

Kars Behling start in 1933 als 24-jarige zijn politieloopbaan in Gouda, waar hij de verpleegster Ans Dammerman leert kennen. Midden 1939 trouwen ze. Al in het eerste bezettingsjaar kiest hij via het Rechtsfront onomwonden de kant van de NSB. Hij wordt in 1941 ingedeeld bij de politieke politie in Gouda en later gedetacheerd bij de Rijksrecherche Centrale in Den Haag. Bij terugkeer naar Gouda in 1943 treedt hij in dienst van de Sicherheitsdienst. Na Dolle dinsdag, in september 1944, vlucht hij naar zijn geboortestreek. Bij SD hoeft hij niet terug te komen als hij begin oktober 1944 weer thuis gaat wonen. Nog geen twee weken later wordt er een aanslag met dodelijke afloop op hem gepleegd.
Na de bevrijding wordt er onderzoek gedaan naar houding en gedrag van het echtpaar in de oorlogsjaren. Dat geeft nieuwe feiten en meer inzicht in hun ontwikkeling en houding in de oorlogsjaren.

Politieschool

Kars Behling wordt in 1907 geboren in het oost-Groninger Hoorn, in de gemeente Wedde. Hij verhuist in 1933 voor zijn opleiding tot politieagent naar Hilversum. Politieman kun je in die tijd door zelfstudie worden, eventueel onder begeleiding van een ervaren agent, en het landelijk examen te doen bij de politievakbonden. Een alternatief was het volgen van les aan de door de bonden opgerichte Modelpolitievakschool in Hilversum. Na het behalen van zijn politiediploma solliciteert Behling, die niet in militaire dienst is geweest, in Gouda en wordt per 1 december 1933 aangesteld. Daar woont hij voor zijn huwelijk als kostganger op diverse adressen.
Op 15 juni 1939 trouwt Behling in Schiedam met de 29-jarige verpleegster Ans Dammerman. In de eerste helft van de jaren dertig was zij verpleegster in het Van Iterson ziekenhuis, waarna zij vertrok naar Utrecht. Vanaf hun trouwdag wonen ze aan de Vossenburchkade.

Sport

De naam van Behling komt nogal eens in beeld als deelnemer aan (politie-)sportevenementen. Hij is goed en snel op de schaats en wint diverse prijzen. In september 1937 neemt de “Goudsche Politie-Sport Vereeniging” met vijf personen, onder wie Behling, deel aan het onderdeel atletiek bij het Internationaal Politie-Sportfeest in het Olympisch Stadion in Amsterdam.
Zomer 1942 worden er atletiekwedstrijden voor het hele plaatselijke korps gehouden. Bij de agenten tot 40 jaar scoort Behling in de zeskamp vooral bij verspringen en discuswerpen. In het klassement eindigt hij als derde.

Vossenburchkade

Het blok woningen aan de Vossenburchkade waar de Behlings op hun trouwdag intrekken is nieuw in 1939. Kars Behling komt van de vlakbij gelegen Jan van Henegouwenstraat, uit het huis waar later de weduwe van verzetsslachtoffer Toon Nieuwenhuisen zal wonen. De eerste drie jaar wonen zij daar met zijn tweeën. Van juni 1942 tot mei 1943 hebben ze een kostganger en aansluitend woont een neef voor een halfjaar bij hen in huis. Daarna en ook in de tijd van de aanslag op Kars Behling bewoont het paar dat geen kinderen heeft het huis weer samen.
Ans Behling vertrekt in oktober 1944 opnieuw uit Gouda en wordt in maart 1945 overgeschreven naar Winschoten. Daarna krijgt het huis in augustus een nieuwe hoofdbewoner.

De buren links en rechts wonen er sinds mei en september 1939. De buurvrouw die Ans Behling na de aanslag op haar man te hulp schiet voor het verlenen van eerste hulp heeft ook kostgangers vanaf 1942. Soms meerdere tegelijk, onder wie van april 1944 tot februari 1948 een jonge chef van een loonbureau. Hij wees zonder het te weten de dader van de moordaanslag vanaf de Kleiweg de route naar de Vossenburchkade.

Politieke politie

In december 1940 wordt er voor de regio Gouda een informatiebijeenkomst gehouden van het Rechtsfront. De politievakorganisatie van NSB-signatuur, die een enkele maand eerder is opgericht. Kars Behling wordt voorlopig leider van de plaatselijke kring. Voor de oorlog was hij al rechts en pro-Duits georiënteerd, evenals zijn familie. Zijn belangstelling verrast dan ook niet. Dat hij voorlopig leider wordt lijkt een verlegenheidskeus. Uit de beschikbare informatie blijkt niet dat hij een leiderstype was of leidinggevende ambities had.
In Gouda zijn het de collega’s Oudenaarden en Van der Vlies die dezelfde keus voor het Rechtsfront maken. Als in december een jaar later een afdeling “politieke politie” in het leven wordt geroepen zijn het deze drie agenten die daar deel van gaan uitmaken. Daarnaast blijven ze ook reguliere politietaken verrichten. De afdeling vindt een eigen onderkomen in de Waag. Uitvoering van opdrachten voor de SD in Rotterdam, in de tijd dat er nog geen SD-post is in Gouda, verlopen met de politieke politie eenvoudiger.

Geen grote dienstijver

Oudenaarden heeft als hoofdagent de leiding bij de politieke politie. Maar de samenwerking gaat niet soepel. De eigenzinnige -of eigengereide- Behling en de punctuele Oudenaarden botsten, liet zijn leidinggevende links liggen en trok vooral op met agent Van der Vlies. Die ging mee in de werkwijze van zijn collega.
In een rapport uit 1947 van de Politieke Recherche Afdeling Gouda wordt vermeld dat Behling geen grote dienstijver bezat, ook niet toen hij bij de politieke politie was ingedeeld. In die zin heeft hij de Goudse burgerij weinig last veroorzaakt. Daarentegen hielp hij wel trouw mee aan het opsporen en wegvoeren van Joden. Voor zover bekend heeft hij zich daarbij niet op grote schaal met de achtergebleven goederen van Joden verrijkt.
Hij wordt geschetst als iemand die driftig was, met open vizier streed en “niet stiekem of gluiperig” was. Tegen deze achtergrond is het opvallend dat in een politieverslag in 1947 over de oorlogsjaren bij de aanslag op Behling aan de concept-tekst wordt toegevoegd dat hij “zeer gevaarlijk en zeer gehaat was.” Die kwalificatie blijkt niet uit de beschikbare documentatie.

Den Haag

Als de gemeentepolitie de opdracht krijgt een agent ter beschikking te stellen voor de Rijksrecherche Centrale in Den Haag, staat niemand daarvoor te trappelen. Iemand van de politieke politie ligt dan het meest voor de hand. Gezien de verhouding tussen hem en zijn chef Oudenaarden is de keuze voor Behling geen verrassing. Hij begint op 1 september 1942 als rechercheur 1e klas van de Staatsrecherche en krijgt een detacheringstoeslag van fl 50,- per maand. De werkzaamheden in Den Haag bestaan vooral uit het opsporen van clandestiene handel en illegale slacht.

Verpleegster Ans

Anna Margaretha (Ans) Dammerman wordt in december 1909 in Zeist geboren. Via Rotterdam komt zij eind 1930 voor een kleine vijf jaar in Gouda wonen. Daar is ze verpleegster -eerst in opleiding- in het Van Itersonziekenhuis. Aansluitend gaat ze via Utrecht, Leiden en Rotterdam naar Schiedam, waar zij in juni 1939 met Kars Behling trouwt, waarna zij terugkeert naar Gouda.

Ans heeft een zwak voor Indonesië door de afkomst van haar moeder. In haar eerste Goudse periode treedt zij nog eens op bij een inzameling voor de inheemse bevolking. Ze zingt en speelt piano.
Van oktober 1941 tot november 1942 is zij sympathiserend lid van de NSB. Niet uit overtuiging, maar uit loyaliteit naar haar man. Ze collecteert voor de Winterhulp en wordt genegeerd door niet-NSB-gezinden in Gouda. Haar lidmaatschap zegt ze op om niet maandelijks een NSB-er aan de deur te krijgen, die de contributie komt ophalen.

Na verblijf in Groningen, aansluitend op de aanslag, keert ze in de zomer van 1946 terug naar Rotterdam. Van april tot januari 1947 werkt zij als 2e luitenant in Nijmegen in het militair hospitaal, als bekend wordt dat zij een NSB-verleden heeft. Ondanks haar kwaliteiten in verpleegkundig opzicht en waardering voor haar persoon wordt zij met spoed uit haar functie gezet.

Eind 1947 verhuist ze voorgoed naar Amsterdam, waar ze al spoedig een nieuwe partner vindt: een weduwnaar met een baby. Zover valt na te gaan draagt zij (soms) zijn naam, hoewel ze niet getrouwd zijn. Hij overlijdt in 1979, waarna Ans in Amsterdam blijft wonen. Ze overlijdt in 2008 op 98-jarige leeftijd.

SD-post Gouda

Lang duren de werkzaamheden van Kars Behling niet in Den Haag. Na zo’n driekwartjaar, medio 1943, vervolgt hij zijn werk in Gouda. Niet opnieuw bij de gemeentepolitie, want daar was hij vanaf een halfjaar na zijn detachering niet meer in dienst. Onder leiding van Oberscharführer Rennen werkt hij voortaan voor de SD op post-Gouda aan de Ridder van Catsweg. Na enkele maanden sluit hij zich aan bij de Nederlandse SS, die vanaf 1942 Gemaansche SS heet, en wordt ingeschreven als lid onder nummer 4495. Uit de persoonsregistratie bij de SS blijkt dat hij 1m 77 lang is, schoenmaat 43 en een schedelomtrek van 56,5 cm heeft. Het laatste is waarschijnlijk vermeld in verband met de te verstrekken pet en helm.
Opnieuw heeft Kars Behling zich dieper genesteld in het regiem van de bezetter. Als hij medio september 1944 in verband met de dan verwachte komst van de geallieerden vlucht en na twee weken toch terugkeert naar Gouda blijkt hij -al dan niet uit naïviteit- de “Duitse schepen” achter zich verbrand te hebben.

Tijdlijnen Kars en Ans Behling

7 maart 1909	Kars Behling geboren in Wedde
15 december	Ans Dammerman geboren in Zeist
1930-1935	Ans (leerling-)verpleegster in Gouda
december 1933	start als agent van politie in Gouda
1935-1939	verpleegster in Utrecht, Leiden, Rotterdam, Den Haag
15 juni 1939	huwelijk Ans en Kars in Schiedam
december 1940	Behling lid Rechtsfront
december 1941	geplaatst bij politieke politie Gouda
september 1942	gedetacheerd bij de Recherche Centrale Den Haag, afdeling bestrijding clandestiene handel
juni 1943	overplaatsing naar Gouda, in dienst SD, post Gouda
5 september 1944	Dolle dinsdag, aansluitend Ans naar Wedde
medio september	vlucht Kars naar Wedde
begin oktober	terugkeer Behlings in Gouda
16 en 17 oktober	aanslag resp overlijden Behling
21 oktober	begrafenis in Wedde, verhuizing Ans
medio 1945–1947	verpleegster in Schiedam, Nijmegen en Rotterdam
december 1947	vestiging in Amsterdam
1979	overlijden partner Ans Dammerman
2008	overlijden Ans op 98-jarige leeftijd

Bronnen

Dam, MJ van, Gouda in de Tweede Wereldoorlog (2006), 2h
Gedenkboek 50, Algemeene Nederlandsche Poltiebond 1887-1937
Kompagnie,JH, De Schrik van Gouda – Het Optreden van SD’er Han Balvert in Midden-
Holland (2009)
Politie sportnieuws, 1942, no 348

Koninklijke Bibliotheek, Den Haag, delpher
Libertum, Gouda
Nationaal Archief, Den Haag

• 2.04.67, Binnenlandse Zaken, Zuivering ambtenaren
• 2.09.09, Centraal Archief Bijzondere Rechtspleging
• 2.09.54, Binnenlandse Zaken, Zuivering politie

Streekarchief Midden-Holland, Gouda

• 0057, archief gemeente Gouda, 1921-1945
• 0060, archief van de ambtenaar van de burgerlijke stand van Gouda, 1811-1972
• 0196, collectie oorlogsdocumentatie, 1933-195
• 0346, archief van de commissaris van politie (gemeentepolitie) te Gouda
• 0520, archief van de gemeente Gouda, 1946-1975
• 1294, woningcartotheek

SAMH, adresboeken Gouda, beeldbank, kranten, personen

openarchieven.nl

politieacademie.nl