Op vrijdag 13 april wordt Zuidlaren bevrijd. Het eind van de morgen om halftwaalf geldt als hét moment dat de bezetting eindigt en de vrijheid weer terugkeert.
De in mei 1944 gearresteerde burgemeester Roukema van Zuidlaren, wordt op 11 december 1944 bij een gewaagde verzetsoperatie met een dertigtal anderen bevrijd uit het Huis van Bewaring in Assen. Daarna duikt hij onder tot enkele dagen voor de bevrijding, waarna hij zich tot de komst van de Canadezen schuil houdt in de woning van huisarts Hamming. Daar fungeert de badkamer als tijdelijk hoofdkwartier van het lokale verzet met onder anderen plaatselijk commandant Zuidlaren Holstein, een gemeenteambtenaar.
Door de berichtgeving in de krant Oostermoer-Noordenveld komen de publieke uitingen in Zuidlaren vanaf de bevrijding tot leven. Daarvan een aantal hoofdlijnen, met in de eerste weken na de bevrijding van Zuidlaren markante verschillen hoe de collega’s en buren Ten Haaf en Van Weringh in beeld komen.
Badkamer/ hoofdkwartier Zuidlaren, links Holstein, rechts Roukema, midden Van Weringh beeld naoorlogs, foto CE Timmer
Laatste nummer voor de bevrijding
Op zaterdag 7 april 1945 meldt de krant Oostermoer-Noordenveld nog op de voorpagina “Toenemende Duitsche tegenstand”.
De krant telt dan slechts één pagina, met op de achterkant vooral advertenties. Het regionale nieuwsblad dat een keer per week op zaterdag uitkomt, is van beperkte omvang en blijft de hele oorlog verschijnen. De uitgever MJA Hertz werkt met het verzet samen en krijgt na de oorlog door de Perszuivering geen verschijningsverbod opgelegd.
Ook op 7 april begint de geallieerde “Operatie Amherst”. Daardoor moet onder meer het Drentse hoofdkwartier van de Duitsers in Westerbork uitgeschakeld en in Drenthe de weg voor de Canadezen voor ontzetting van Groningen voorbereid worden.
Zuidlaren bevrijd
De dag nadat de geallieerden in Zuidlaren verschijnen, op vrijdag 13 april, komt het volgende nummer van Oostermoer-Noordenveld uit. Over de volle lengte en driekolommen breed schreeuwt de weer in het openbaar verschenen burgemeester Roukema het als het ware uit: “ZUIDLAREN IS BEVRIJD”
In het oranje-omlijst bericht wordt geïllustreerd met een foto van de koningin en heeft als eerste zinnen:
“Ingezetenen!
ZUIDLAREN IS BEVRIJD!
Lang leve ons dierbaar dorp, lang leve Hare Majesteit de Koningin – de Moeder des Vaderlands- en lang leve ons goede Nederland!
Het is mij een diep gevoelde behoefte U allen, voorlopig eerst langs deze weg, van harte en oprecht geluk te wensen met de reeds zo lang verbeide bevrijding. (…)”
Oostermoer-Noordenveld 14 mei 1945
Koningin Wilhelmina
Roukema uit de grote vreugde over de bevrijding, roept op de gesneuvelden nooit te vergeten, prijst het verzet en zegt hen die zich on-Nederlands gedroegen alvast de wacht aan. In de slotpassages vraagt hij ieder zich te houden aan de aanwijzingen van het Militair Gezag, zich afzijdig te houden van de vijand en verraders, zich voluit in te zetten voor de wederopbouw en eensgezind te zijn. Tot slot dankt hij in het bijzonder allen hartelijk die hem gesteund hebben in zijn burgemeestersambt en voor de ondersteuning van zijn vrouw na zijn arrestatie en ondertekent het bericht met:
“De burgemeester van Zuidlaren, JH Roukema, Districts Politie-Commandant
Zuidlaren, 13 april 1945.”
De openbrief van Roukema aan de bevolking staat in de reguliere zaterdagkrant die voorbereid was. Naast het bevrijdingsbericht zijn onder andere een artikel over Kapmeeuwen en berichten over distributiebonnen en handel in rundvee afgedrukt. Ook nu is de tweede en slotpagina vrijwel geheel voor mededelingen en advertenties.
Zaterdag 21 april
Een week later verschijnt de krant met als opening een proclamatie van Koningin Wilhelmina met daarnaast opnieuw burgemeester Roukema die zich tot de bevolking richt.
“Landgenoten, zo begint de koningin, Het uur der bevrijding is thans ook voor U aangebroken.”
Zij toont begrip voor het zware leven in de oorlogsjaren en roept op tot eenheid. Ook nu wordt aangedrongen op het opvolgen van de bevelen en aanwijzingen van het gezag en sluit af met de zinnen:
“Ik hoop spoedig op Nederlandse bodem terug te keren om met mijn verantwoordelijke raadgevers de leiding van ’s Lands zaken weer op Mij te nemen.
Dat Gods zegen op U allen ruste. Nederland herrijst. Leve het Vaderland!”
Oostermoer-Noordenveld 21 mei 1945
Roukema uit nogmaals zijn blijdschap over de bevrijding en zegt over het Canadese leger en de Binnenlandse Strijdkrachten: “Wij allen zijn hun oprecht dankbaar. Ja, heel, heel dankbaar.” Ook nu krijgt het volgen van de regels van het Militair Gezag aandacht. Zijn waardering dat zoveel Zuidlaarders zich daarvoor inzetten en meewerken aan handhaving van die orde is groot. De samenwerking en eenheid worden geprezen.
De burgemeesterswoning in spotlights tijdens de nationale feestdagen Bijschrift in Oostermoer-Noordenveld 19 mei 1945: “Menigeen richtte zijn schreden naar deze woning om advies te vragen voor gerezen moeilijkheden. Steeds kreeg men gehoor en bijna altijd ging men g e s t e r k t huiswaarts.”
Vlaggen en oranje
Op zaterdag 28 mei feliciteert Roukema, inmiddels ook waarnemend burgemeester van Vries, kroonprinses Juliana op de voorpagina met haar verjaardag. Hij roept op om op 30 april te vlaggen, en oranje te dragen als kleur van eendrachtige samenwerking, niet zelfzuchtig te zijn, maar zich belangeloosheid voor de landsbelangen in te zetten.
De nog steeds bescheiden krant neemt in omvang iets toe en bestaat nu uit zes kleine pagina’s.
Een week later
Op 5 mei wordt gemeld dat de strijd in Nederland is verflauwd en er voedselaanvoer naar het westen plaatsvindt. In Duitsland stort het front in en de meeste politieke en militaire leiders zijn al verdwenen. De geslaagde -wel verregende- verjaarsviering van prinses Juliana wordt gememoreerd, evenals de bevrijdingssamenkomst op donderdag 3 mei in de overvolle Nederlands Hervormde Kerk in Zuidlaren. Ook de gangpaden waren als staanplaatsen helemaal gevuld.
Ds Dikboom leidde de bijeenkomst die met het zingen van het Wilhelmus begon, waarna burgemeester Roukema in het bijzonder de jeugd toesprak om hen aan te zetten om op te groeien tot “krachtige mannen en vrouwen”, die hun verantwoordelijkheid weten. Tussen vele samenzang door hield de predikant een meditatie met onder andere aandacht voor de vrijheid die niet tot losbandigheid, maar tot gebondenheid moet leiden aan een Hogere macht.
Op de derde pagina van het krantje bedankt de commandant van de Binnenlandse Strijdkrachten district Zuidlaren, A van Weringh, namens de commissaris van de koningin alle BS-ers.
Oostermoer-Noordenveld 5 mei 1945
Massale feestelijkheden
“DE NATIONALE FEESTDAG – Zuidlaren weer in gepaste feestvreugde” is de opening in Oostermoer-Noordenveld in het eerste nummer na de viering. De woensdag daarvoor zijn er ’s ochtends dankdiensten gehouden in verschillende kerken, gevolgd door een aantal kransleggingen voor gesneuvelden.
In de middag was het groot feest op de Brink met een muzikale rondgang, versierde wagens, gymnastiekverenigingen en een grote menigte inwoners, versierd met rood-wit-blauw en oranje.
De dames Roukema, Van Weringh en Holstein, de echtgenotes van de burgemeester, de districtscommandant respectievelijk plaatselijk commandant van de BS, kregen bloemen. De burgemeester hield een toespraak met geluidsversterking vanuit lunchroom Hoenderken.
De toespraak van de burgemeester van woensdag 9 mei vanuit Hoenderken begint met:
“Ingezetenen, Heden, 9 mei van het jaar 1945, viert geheel Nederland zijn bevrijding. Vandaag is het de Nationale feestdag! Wij Zuidlaarders zijn vanmiddag op onzen wereldberoemde brink, in het hart der gemeente tezamen gekomen om met elkaar te overdenken, wat wij in de afgelopen jaren hebben meegemaakt. De strijd is gestreden. Nederland is bevrijd.”
verderop zegt burgemeester Roukema:
“Nog een enkel woord van hulde aan onze medewerkers en oprichters van de N.B.S. [Nederlandse Binnenlandse Strijdkrachten] hier ter plaatse. Ten Haaf, De Jong, Van Weringh en Holstein. Ten Haaf werd gevangen genomen, De Jong moest onderduiken. Beiden moesten hun werk voorlopig opgeven, maar na ontslag uit het gevang, gingen beiden zich wijden aan de verzorging van onderduikers.”
Oostermoer-Noordenveld 19 mei 1945
de tekst van de toespraak is stenografisch vastgelegd door mej G Feringa
Tegen het einde van de rede van de burgemeester komen Ten Haaf en De Jong dus ook nog kort beeld, als oprichters van het plaatselijke verzet. Over de Jong niet dat hij inmiddels commandant voor de bewaking van NSB-ers is in het Noorder Sanatorium tegenover Dennenoord. En het zal hem toch niet onbekend geweest zijn dat Ten Haaf en zijn vrouw op de psychiatrische inrichting vlakbij huis tientallen onderduikers verzorgden? Roukema had na zijn bevrijding, tijdens zijn onderduik, regelmatig contact met Van Weringh, die ook wist van de onderduikers op Dennenoord.
Verder vertelde Roukema in zijn toespraak onder andere over het verzet dat saboteerde, valse persoonsbewijzen regelde, bonkaarten voor onderduikers verzorgde en steun aan hun gezinnen gaf. Niet ieder uit het verzet overleefde: ”Zij die vielen, hebben hun leven niet voor niets geofferd.”
Na muziek met samenzang en vaderlandse liederen sprak Roukema dankwoorden tot slot:
Oostermoer-Noordenveld 12 mei 1945
Besloten bijeenkomst
Nadat de bijeenkomst is afgesloten wordt nog enthousiast doorgefeest op de Brink, opnieuw met muziek en zang. Ook de Canadese militairen in Zuidlaren vieren feesten. Gratis en soms goedkoop bioscoopbezoek verhogen de feestvreugde, samen met spontane uitingen van opluchting en bevrijding. In de avond wordt een besloten bijeenkomst gehouden voor de Binnenlandse Strijdkrachten -opnieuw bij lunchroom Hoenderken- waar eerst plaatselijk commandant Holstein het woord voert. Onvermijdelijk volgt ook nu weer Roukema, die herinneringen ophaalt, waardering uitspreekt voor wie nu werkt met bewakingstaken en patrouillelopen, dank aan verzetsmensen, respect voor gevallenen en meeleven met wie nog in spanning zit over familieleden.
Ook in de regio Zuidlaren zijn volop festiviteiten waar verslag van wordt gedaan.
Opmerkelijke advertentie
Wie de bladzijde na lezing van het artikel over de nationale feestdag omslaat treft een in het oog springende twee kolommen brede felicitatie- en bedankadvertentie aan voor het echtpaar WM ten Haaf. Zij zijn op 14 mei 1945 25 jaar getrouwd. Een naamlijst van 37(!) personen met vermelding van hun woonplaats feliciteert en betuigt hun oprechte dank voor de genoten bescherming tijdens hun onderduik bij hen.
Royale felicitaties, ruimhartige erkenning en grote dank van direct betrokkenen aan hun “onderduikouders”, die belangeloos waren, offers brachten en zich aan gevaar blootstelden voor anderen. Soms kenden ze die voorheen niet of amper, maar deden wat zij op hun weg vonden en als christenplicht zagen.
Hun grote inzet en betekenis mag dan in publieke toespraken niet genoemd zijn, deze persoonlijke en bijzondere uiting van dank door “de jongens” is vast van grotere betekenis voor hen geweest.
Voorpagina
Rechtsonder op de eerste pagina van de krant van 19 mei, na een bijna paginabreed artikel over het koninklijk huis, de inmiddels overbekende foto van “Het Wilhelmina-huis” met een uitgebreid onderschrift.
Achter de publicatie van die foto zit een verhaal over Ten Haaf, dat ook een fors contrast vormt met het interview met Van Weringh twee bladzijden verder in de krant. Daarin is ook een trend waarneembaar die zich de maanden en jaren daarna zal versterken.
Oostermoer-Noordenveld 19 mei 1945
Bronnen
Buma, TJ, Zuidlaren in oorlogstijd, 1940-1945 (1992)
Jong, Bote de, Een aantal gebeurtenissen in de Tweede Wereldoorlog (1940-1945) in Zuidlaren – Mijn vader en anderen in de schijnwerpers (1995)
Jong, Taeke de, Ervaringen van een onderduiker 1940-1943, in Zuidlaren in oorlogstijd, D7B, HVG Zuidlaren (april/mei 2010)
Nijkneuter, H, De pen gewijd aan Drenthe’s dierbren grond (2001)
Reus-ten Haaf, Adriana M de, Twilight Ramblings, [2012] (niet gepubliceerd)
Drents Archief, Assen Lentis Erfgoed, Zuidlaren
Oostenmoer-Noordenveld, Zuidlaren, april en mei 1945
Homepage: Bevrijding op 13 april 1945 Canadezen rijden door Zuidlaren foto CE Timmer bron oudzuidlaren.nl
Email notifications
To receive an email notification as soon as new articles are published, please enter your email address below. You have the option to unsubscribe at any moment.