Geplaatst op | Leestijd: 6minuten | Geplaatst in Gouda
De schrik is groot als het kampnummer 270 van Arie de Langen op 6 september 1944 in Vught wordt afgeroepen met nog zo’n honderd andere kampnummers. Is hun executie aanstaande? De Langen wil in dat geval een ontsnappingspoging doen. Tegen deze achtergrond is het een opluchting dat ze de laatste dag voor de volledige ontruiming van het kamp in treinen worden afgevoerd. Kamp Sachsenhausen zo’n 35 kilometer ten noorden van Berlijn, met “Arbeit macht frei” boven de toegangspoort, blijkt hun bestemming. De reis er naartoe is een verschrikking. Overvolle goederenwagons, geen eten en drinken en vreselijk onhygiënische toestanden. Bij aankomst -in wat een modelkamp lijkt- volgt registratie. Van nu af is hij gevangene 98406.
AA de Langen, sept. 1945 (bron SAMH)
Het verblijf is van korte duur. Na twee dagen volgt het vertrek naar Heinkel, een nevenvestiging van concentratiekamp Sachsenhausen. In deze dagen treft hij her en der kampgenoten uit Vught aan. Werk is er niet te doen, zorgen voor eten, warm blijven en schuilen bij vliegtuigaanvallen vullen een belangrijk deel van de dag. Daar ontmoet hij onder anderen Govert Ritmeester, die een enkele week voor vertrek naar Sachsenhausen in Vught arriveerde. Dat hij burgemeester van Den Helder was zal Arie de Langen als marinier die daar ooit gelegerd was aangesproken hebben. Na ongeveer een maand gaat hij van Heinkel terug naar Sachsenhausen en na een paar dagen opnieuw op transport. Nu naar concentratiekamp Neuengamme iets ten zuidoosten van Hamburg -een reis van ongeveer 250 kilometer- waar hij op 16 oktober 1944 aankomt.
Kamp Sachsenhausen (bron Sachsenhausen-sbg.de)
Aurich
Na binnenkomst en registratie krijgt De Langen weer een nieuw kampnummer. Dit keer 58578. Het nummer wordt op zijn kleding genaaid en staat op een zinkenplaatje dat hij om zijn nek draagt. Ook hier is het kampleven ronduit slecht. De barakken zijn overvol, de regels uitzonderlijk streng en de appèls duren soms uren lang. Na een dag of tien wordt hij met een groep doorgezonden naar nevenkamp Aurich, waar in kou en vaak in regen, staande in water, tankgrachten gegraven moeten worden in een moerassige omgeving. Het eten bestaat vrijwel uitsluitend uit koolsoep. Eerdere ervaringen en handigheid om krachten te sparen helpen te overleven, al bezwijken spoedig ook gevangenen. Primitieve begrafenissen -na korte tijd al in massagraven- zijn aan de orde van de dag. Na enige tijd weet hij een baantje als beheerder en bewaker van een magazijn te regelen via een goede relatie. Einde aan het buiten werken in kou en regen. Droge kleding en voldoende warmte bieden in ieder geval enige verbetering.
Kamp Neuengamme (bron St. Neuengamme)
Kerst 1944
De bewaking in Aurich is in handen van de Kriegsmarine, die heel wat soepeler is dan de SS. Dat geeft wat verlichting en met de kerstdagen zelfs enige feestelijkheden. In de kantine krijgen ze een feestmaal met zowaar een stukje vlees en na de maaltijd een koek. Er worden kerstliederen gezongen. Maar in deze kerstsfeer slaat ook onontkoombaar de heimwee toe. Gedachten aan en zorgen over thuis. Herinneringen aan eerdere kerstdagen en verlangen naar vrouw, kinderen en thuiskomst. Toch is het gegeven de omstandigheden een mooi kerstfeest. Bijna 50 jaar later zegt De Langen daarover nadrukkelijk “Danke Kriegsmarine”.
Dat Duitsland aan de verliezende hand is geeft hoop en zorg. Zorg wat er gaat gebeuren als de geallieerden in de buurt komen. Wat gaat dat betekenen, bevrijd of vermoord worden?
Dalum en Cloppenburg
Na enige tijd volgt transport naar Kamp Dalum zo’n vijftien kilometer van de Nederlandse grens bij Nieuw Schoonebeek in Drenthe. Opnieuw een treinreis, nu slechts ruim 100 kilometer, en net als in Aurich zijn er bekenden uit Vught. Na een week slagen Arie de Langen en een vriend er al in via oude bekenden een baantje in het badhuis te bemachtigen. Weer zijn zij verlost van het graven van tankgrachten.
Deels lopend, deels met wagens gaat het naar Cloppenburg, een volgend werkkamp, waar ook weer graafwerk wacht. Een betere taak zit er nu niet in. Arie is behalve mager en vuil apathisch geworden door alle ontberingen. Al geeft hij de moed niet op samen met zijn Belgische vriend Pierre, die hij al vanuit Vught kent. Ze hebben veel steun aan elkaar. Diepte punt in Cloppenburg zijn de mishandeling door stokslagen en exercities als hij betrapt wordt op het stelen van aardappelen. Nachten achtereen kan hij alleen op zijn buik slapen en niet op een bank zitten vanwege de pijn.
Na een paar weken moeten ze weer terug naar Neuengamme.
Kamp Neuengamme (bron St. Neuengamme)
Vliegveld Kaltenkirchen
Al na een paar dagen Neuengamme volgt werkkamp Kaltenkirchen, waar in de buurt een vliegveld wordt uitgebreid. Startbanen worden aangelegd en er worden sleuven gegraven, vermoedelijk voor kabels. Geallieerde vliegers kennen de militaire betekenis en bombarderen wat in aanbouw is. Er worden veel slachtoffers geteld onder de SS-bewakers, maar vooral onder de gevangenen. Arie en zijn vriend Pierre brengen het er zonder verwondingen vanaf. Nu rest er geen werk meer en volgt een dodenmars. Wie niet meer kan lopen wordt doodgeschoten. De Langen maakt een zware inzinking door. Nu haalt Pierre hém uit de depressie. Nog enkele dagen houden ze vol in de ellende en rondwarende dood, mager, vuil, hongerig en met een overvloed aan luizen. Ze verbergen zich tussen dode en stervende gevangenen om niet door de vertrekkende SS-ers naar het oosten meegenomen te worden. Als die het kamp verlaten hebben trekken zij zelf in westelijke richting, waar ze op woensdag 2 mei 1945 bij Ludwigslust Amerikaanse militairen tegenkomen. Eindelijk bevrijd! Arie en Pierre omhelzen elkaar en roepen uit “Wij hebben het overleefd!”. Daarna knielt Arie en dankt God voor zijn redding.
Afwisselend lopend, liftend met auto’s en boerenkarren, en op gestolen fietsen gaan ze westelijk, eindelijk op weg naar huis. Na een oversteek via een noodbrug over de Elbe worden ze door Amerikanen naar opvangcentra gebracht. Daar scheiden voorlopig de wegen van de trouwe vrienden Arie en Pierre, want de opvang is per nationaliteit georganiseerd. Tegen normaal eten is hun lichaam nog niet bestand, al verbetert dat gaandeweg. Vanaf nu reist Arie per truck naar het westen. Dat is een hele verbetering. Intussen maakt hij zich zorgen over hoe hij zijn gezin zal aantreffen in Gouda, en over zijn eigen verschijning: broodmager en in slechte conditie.
Onderweg naar Eindhoven passeert hij de Nederlandse grens en een niet te beschrijven gevoel overvalt hem. Tranen van emotie. Duitsland letterlijk achter zich gelaten en terug in Nederland.
Op donderdag 17 mei -twee weken na zijn bevrijding door de Amerikanen- arriveert De Langen in het opvangcentrum van het Rode Kruis in Eindhoven, waar een uitgebreide medische controle volgt. Verder reizen mag niet omdat boven de rivieren nog onvoldoende voedsel zou zijn. Maar Arie laat zich door niets en niemand meer tegenhouden en gaat zelf opzoek naar reismogelijkheden, ook al zijn die nog zo moeizaam en beperkt.
Vanuit Eindhoven en later uit Roosendaal stuurt hij een briefkaart naar vrouw en kinderen dat hij naar hen onderweg is. Via de Moerdijk reist hij verder, maar waarschijnlijk ten gevolge van een black out belandt hij in Barneveld. Dat betekent niet voor het eerst vertraging in de thuiskomst waar hij zo ontzettend naar verlangt. Vanuit Utrecht, na een overnachting bij de moeder van een bevriende marinier, kan hij met een legertruck meerijden, stapt bij Waddinxveen uit en loopt langs de Gouwe richting huis. Zo dicht bij zijn bestemming op zondagmorgen 27 mei, tien dagen na vertrek uit Eindhoven, neemt de spanning toe. Aan de Karnemelksloot ziet hij een bekende en vraagt zijn vrouw te vertellen dat hij er aankomt. Gouda weet door zijn briefkaarten al dat hij in leven is en onderweg is. Zijn vrouw Tine is overweldigd als ze hoort dat Arie in de straat is en zijn kinderen rennen hem tegemoet. Drie jaar en tweeënhalve maand na zijn vertrek is de 32-jarige De Langen weer thuis. Herenigd met zijn gezin. Hij heeft het overleefd; ze hebben het overleefd!
Twee weken later verschijnt in het Goudse (voorheen illegale) blad De Vrije Pers een kleine advertentie:
De Vrije Pers, 9 juni 1945 (bron SAMH)
Bronnen
Dam, MJ van, Gouda in de Tweede Wereldoorlog (2e herziene druk 2006) Langen, AA de, Overleven (1992)
Collectie Libertum, Gouda Kamp Vught Koninklijke Bibliotheek, Den Haag, delpher Nationaal Archief, Den Haag NIOD, Instituut voor oorlogs-, holocaust- en genocïdestudies, Amsterdam Streekarchief Midden-Holland, Gouda
sachsenhausen-sbg.de vriendenkringneuengamme.nl
Homepage: kamp Neuengamme (bron St. Neuengamme)
Email notifications
To receive an email notification as soon as new articles are published, please enter your email address below. You have the option to unsubscribe at any moment.