Het openingsartikel van de krant Oostermoer-Noordenveld verschijnt onder de kop: “DE NATIONALE FEESTDAG”, met direct daaronder “Zuidlaren weer in gepaste feestvreugde.” Het is het tweede nummer van de krant voor Zuidlaren en omgeving na de bevrijding van Nederland en verschijnt op zaterdag 12 mei. Het bestaat uit slechts één aan beide kanten bedrukte pagina
De achterzijde bevat vooral advertenties, waarvan er één door de grootte meteen in het oog springt. Een forse lijst van ondertekenaren feliciteert het echtpaar WM ten Haaf van harte met hun 25-jarig huwelijk op 14 mei en bedankt voor de bescherming tijdens de onderduik bij hen.

(bron NIOD, foto eigen collectie)
Op vrijdag 13 april 1945 rond het middaguur wordt Zuidlaren door Canadezen bevrijd. Er wordt uitbundig gefeest op de dag waar met toenemend verlangen bijna vijf jaar naar is uitgekeken. Burgemeester JH Roukema die ondergedoken is geweest verschijnt weer in het openbaar en spreekt in de loop van de middag vanaf het bordesje van het gemeentehuis de feestende Zuidlaarders toe.
Ook op Dennenoord is het een en al feestvreugde, al zijn er geen patiënten en medisch- en verzorgend personeel meer en is er maar weinig van het overige personeel achtergebleven. Bij degenen die nog wel op het terrein van het psychiatrische ziekenhuis wonen horen de familie Ten Haaf en een aantal onderduikers. Voor hen is het feest van de bevrijding zo mogelijk nog groter. Zij kunnen letterlijk weer bovengronds verblijven, zich eindelijk weer overal laten zien en vrij rondlopen. Het grootste deel van hen maakt sinds de oprichting in september 1944 deel uit van de bewakingstroepen van de Binnenlandse Strijdkrachten (BS). Een overall met een oranje armband is het geïmproviseerde uniform. Dat ze een taak bij de BS hebben brengt met zich mee dat ze niet meteen naar hun familie thuis kunnen vertrekken. Overigens hebben de Duitsers nog niet gecapituleerd en komen velen uit een woonplaats die nog niet bevrijd is.
De feeststemming in Zuidlaren houdt aan en bereikt op 5 mei een nieuw hoogtepunt als met de overgave van Nazi-Duitsland Nederland weer vrij is.
Huwelijksjubileum
Op 14 mei 1920 zijn Willem ten Haaf en Elsina Alons in Onstwedde (Groningen) getrouwd.
De herwonnen vrijheid geeft het 25-jarig huwelijksjubileum extra glans. Het gezin Ten Haaf is heelhuids door de oorlog gekomen en ondanks alle risico’s zijn de onderduikers en is de onderduikersschuilplaats niet ontdekt. In de Nieuwe Groninger Courant van 11 mei staat een kleine advertentie: “25-jarige echtvereen. op 14 mei van W.M. ten Haaf en E. ten Haaf-Alons. Dennenoord, Zuidlaren.”
De onderduikers grijpen de gelegenheid aan om vader en moeder Ten Haaf uitgebreid in de spotlights te zetten. De dank is groot, zoals ook zo’n veertig jaar later nog blijkt. Geert Molenaar, vanaf 10 februari 1942 een van de vier eerste onderduikers in het Wilhelmina-huis, verklaart dan:
“Geestelijke verzorging kregen we van ds. Hettinga (…) en de medische verzorging was in handen van 2 doktoren van “Dennenoord”(…).
De overige verzorging was in handen van “Vader” en “Moeder” ten Haaf.
Naar de omstandigheden kon deze verzorging niet beter!”

(bron NIOD, foto eigen collectie)
Het initiatief voor de grote advertentie moet gezocht worden bij de mannen die in mei nog in Zuidlaren zijn.
Na de opsomming van 37 namen van de onderduikers wordt afgesloten met: “Tevens nog de zeer velen, waarvan de namen niet genoemd kunnen worden.” Daarmee wordt aangegeven dat er velen zijn van wie de naam niet of niet meer bekend is. Onderduikers-predikant Hettinga schrijft in een van zijn brieven van 1946 in de The Pella Chronicle over onderduikers die soms een enkele maand bleven om na een vals persoonsbewijs gekregen te hebben hun illegale werk voortzetten. En dat er meer dan eens tijdelijke onderduikers in het ondergrondse Wilhelmina-huis waren die na ternauwernood ontsnapt te zijn weer op verhaal moesten komen.
Receptie en feestavond
Op de trouwdatum wordt ’s middags van vier tot vijf een receptie gehouden aan de Schipborgerweg 1 in Westlaren. De uitnodiging daarvoor wordt in de felicitatie-advertentie van de kinderen Ten Haaf gedaan. Afgedrukt op dezelfde pagina van de krant. Hun felicitatie voor “onze geliefde ouders” wordt vergezeld door de bede “God spare hun nog vele jaren voor elkander en voor ons.”

Het jubileum wordt ook met een feestavond gevierd op een dichtbij huis gelegen boerderij van Dennenoord. Aanwezige oud-onderduikers brengen hun dank ook in cadeaus tot uitdrukking. Vader en moeder Ten Haaf worden verblijd met een eetkamerameublement, een staande schemerlamp en een leunstoel.
De felicitatie en dank-advertentie en het feest brengen de redactie van Oostermoer-Noordenveld tot een bezoek aan Ten Haaf voor een vraaggesprek. Daarvoor voelt Ten Haaf niets; zij hebben “slechts hun plicht gedaan”. Misschien wil hij later nog eens een interview geven, maar voor nu moet het blijven bij een enkele foto van het onderduikersverblijf. En dus blijft de publiciteit in de krant van zaterdag 19 mei over het langdurige onderdak van tientallen onderduikers bij de familie Ten Haaf beperkt tot een foto met een onderschrift van enkele zinnen.

(foto eigen collectie)
De lange lijst met onderduikers in de advertentie geeft onder andere een beeld van de plaatsen van herkomst van de mannen. Zuidlaren en omgeving en de provincie Groningen zijn zeer goed vertegenwoordigd. Er zijn ook enkele onderduikers die in Amsterdam, Rotterdam en Hilversum hun thuis hebben. Verder onderzoek maakt waarschijnlijk dat er enkele namen tussen staan die afkomstig zijn van een valse oorlogsidentiteit.
Herontdekking van de advertentie
In januari 2017 ga ik opzoek naar de onderduik-geschiedenis van mijn vader op Dennenoord in Zuidlaren. Het eigen materiaal is schaars. Een krantenknipsel uit Oostermoer-Noordenveld van 19 mei 1945 en enkele foto’s uit 1945 van na de bevrijding. Sommige met kennelijk voormalige mede-onderduikers en enkele met gezinsleden Ten Haaf. Daarnaast zijn er wat verhalen die ik in de loop van de jaren van mijn vader hoorde. Niet het complete verhaal ineens, maar af en toe een voorval of een flard. Mijn oom Piet heeft op hoge leeftijd zijn levensverhaal verteld en zijn dochter heeft het op papier gezet. Over de periode dat hij als verpleger op Dennenoord werkt vertelt hij onder andere van de onderduik daar van zijn broer Jan.
Maar er moet toch meer bekend en te vinden zijn.
In een heel pril stadium neem ik contact op met Lentis Erfgoed in Zuidlaren. Daar is in de voorgaande jaren contact geweest met familieleden Ten Haaf. Via een oproep vanuit Zuidlaren op Facebook heb ik binnen een paar dagen contact met enkele familieleden Ten Haaf. Een van de eerste telefoongesprekken die ik daarna voer is met Mieneke Stoffels-ten Haaf in de VS, de jongste uit het gezin van vader en moeder Ten Haaf.
Nog voor we elkaar spreken ontvang ik van haar uit de VS de advertentie met de namen van vele onderduikers. Het documentje dat ik gemaild krijg lijkt “een kopie van een kopie”, maar is gelukkig voldoende leesbaar. Lentis Erfgoed is ook verrast door de onbekende advertentie en daarna vindt het via hen vervolgens zijn weg naar derden. Later tref ik de originele krant waarin de advertentie staat aan bij onderzoek in de archieven van het NIOD in Amsterdam.
Vragen met een vervolg
Met wie is mijn vader Jan Wietze Beukema uit Ten Post ondergedoken geweest, wat was hun connectie met Ten Haaf of Dennenoord (voor zover ze niet uit Zuidlaren of directe omgeving komen), wat is hun leeftijd en achtergrond. Wie behoren tot de groep van ongeveer veertien onderduikers die in de herfst van 1944 tot de bevrijding op het deels door Duitsers bezette terrein van Dennenoord blijven? En hoe is het de 37 mannen vergaan na de oorlog. Enkele van de vele vragen die een rol spelen bij het onderzoek in 2017.
De getraceerde geboortejaren lopen uiteen van 1902 tot 1927. In 2017 is niet één onderduiker bekend die nog in leven is. Wel heb ik twee echtgenotes en veel kinderen en kleinkinderen opgespoord, met wie ik een of enkele gesprekken heb gevoerd. De opbrengst daarvan in wetenswaardigheden en meer beeld van de onderduikpopulatie bieden voldoende gegevens voor een vervolg.
Bronnen
Buma, TJ, Zuidlaren in oorlogstijd, 1940-1945, Leeuwarden, 1992
Reus-ten Haaf, Adriana M de, Twilight Ramblings, [2012], (niet gepubliceerd)
Schuurmans, Rense, Groeten uit Dennenoord, 2009
Woude-Hettinga, Betty van der, Een pastorie in weer en wind, [2008]
Koninklijke Bibliotheek, Den Haag, Delpher
Lentis Erfgoed, Zuidlaren
Nationaal Archief, Den Haag
NIOD, Instituut voor oorlogs-, holocaust- en genocïdestudies, Amsterdam
Familiearchief JW Beukema
Familiearchief Molenaar
Familiearchief PA Beukema
Oostermoer-Noordenveld, Zuidlaren
The Pella Chronicle, Iwona, USA

(bron Twilight Ramblings)