In de herfst van 1944 wordt het aantal onderduikers bij de familie Ten Haaf op Dennenoord uit veiligheids- en praktische overwegingen teruggebracht van meer dan dertig naar een stuk of veertien personen. De achterblijvers zijn veelal jonge twintigers en in die tijd gaan zij Ten Haaf en zijn vrouw vader en moeder noemen.
Maar hoe is vader Ten Haaf met zijn gezin op Dennenoord terecht gekomen, wat is zijn achtergrond en wat zijn zijn werkzaamheden en andere bezigheden?
Stukjes informatie uit tal van bronnen geven met elkaar enig beeld en bevatten wat wetenswaardigheden over zijn levensloop tot het begin van de oorlog.
Willem Marinus ten Haaf wordt in Schalkwijk geboren op 31 januari 1896. Hij is de zoon van Wouter ten Haaf en Pieternella Wilhelmina van Rijswijk, die in 1891 in Hooge Zwaluwe (Noord-Brabant) getrouwd zijn. Lang blijven ze daar niet, want de loopbaan van Ten Haaf senior bij de spoorwegen heeft regelmatig verhuizingen tot gevolg. Ze wonen achtereenvolgens in de provincies Utrecht, Limburg, Noord-Brabant, Gelderland en vanaf 1910 de provincie Groningen. De aanleg en ingebruikname van de spoorlijn Stadskanaal – Zuidbroek is de reden voor deze laatste verhuizing.
In het dorp Wildervank worden de jongste twee geboren, waarna het gereformeerde gezin zeven kinderen telt. Willem gaat in Veendam naar het dag-ambachtsonderwijs waar hij opgeleid wordt tot smid. In het voorjaar van 1913 haalt hij daar als zeventienjarige het einddiploma van zowel smid als elektricien.
Dienstplicht
Willem is als bankwerker aan de slag als hij in 1915 wordt opgeroepen voor militaire dienst van de lichting 1916.
Bij zijn aankomst op 17 december 1915 bij het 1e Regiment Infanterie wordt hij ingeschreven onder nummer 96959. Zijn lengte wordt vastgesteld op 1,71m en 1 mm en zijn soldij bedraagt bij aanvang f 0,10 per dag.
De ontvangen uitrusting bij het begin van zijn diensttijd is nieuw, behalve zijn geweer dat uit januari 1898 stamt. Hij begint als soldaat en wordt op 17 juli 1916 tot korporaal bevorderd en zo’n drie maanden later, op 20 oktober 1916, tot sergeant. Het is hier dat hij met wapens leert omgaan en ervaring in het geven van leiding opdoet.
Op 19 november 1918 gaat hij met onbepaald klein verlof, vanwege de demobilisatie nu de wereldoorlog voorbij is. Begin oktober 1919 gaat hij met groot verlof. De dienstplichtigen van zijn regiment worden na hun actieve dienst ingedeeld bij het 4e en 8e Bataljon Landweer Infanterie.
In het jaar na zijn afzwaaien uit de militaire dienst trouwt hij met de ook in 1896 geboren Elsina Alons uit Onstwedde. Zij is dochter van het tien kinderen tellende gezin van landbouwer Jan Alons en Lammegien Stavast.
Ze gaan wonen in Onstwedde en zijn lid van de gereformeerde kerk in Stadskanaal.
In 1921 wordt hun eerste kind geboren. Later verhuizen ze naar Wildervank en is Ten Haaf chef techniek in een fabriek.
Zuidlaren
In 1930 solliciteert hij naar de nieuwe functie van chef-machinist op Dennenoord in Zuidlaren en wordt op 14 oktober door de Stichtingsraad benoemd. Op 5 november treedt hij als vierendertigjarige in dienst bij “De Vereniging tot Christelijke Verzorging van Krankzinnigen”, de moederorganisatie van psychiatrisch ziekenhuis Dennenoord, waarvan het gros van de personeelsleden en patiënten gereformeerd is.
Eind 19e eeuw is de vestiging in Zuidlaren van start gegaan en in de loop van de decennia die volgen vinden er uitbreiding plaats van het aantal verpleegden en gebouwen. Vooral in de jaren 1928-1936 wordt er veel bijgebouwd op Dennenoord, wat ook vraagt om meer personeel, soms met deskundigheden die niet of te weinig aanwezig zijn.
Ten Haaf woont in Wildervank min of meer in dezelfde regio als Zuidlaren, dat op een afstand van ongeveer 17 kilometer ligt. De goede naam van Dennenoord in gereformeerde kringen, zijn veelzijdige technische ervaring en de mogelijkheid tot positieverbetering zullen niet vreemd zijn aan zijn sollicitatie.
Hij wordt onder nummer 1217 opgenomen in de personeelsadministratie met vermelding van het jaarsalaris van f 1.800,- en f 360,- kindertoeslag. Het jaarsalaris vormt zijn pensioengrondslag.
Het gezin Ten Haaf, dat dan zes kinderen telt, gaat wonen op het omheinde Dennenoord-terrein. Daarvoor is in eerste instantie de portierswoning bij de hoofdingang beschikbaar, waar al spoedig het zevende kind wordt geboren.
Bij de komst op Dennenoord is er één smidsknecht. Tien jaar later zijn er op Dennenoord bij de technische-afdeling zeven personen werkzaam: naast chef-machinist Ten Haaf twee monteurs, een stoker, een stokers-arbeider en twee smidsknechten. Dennenoord is in veel opzichten zelfvoorzienend en voert veel (onderhouds-)werkzaamheden in eigen beheer uit.
In mei 1931 vindt een eerste personeelsuitbreiding van technische medewerkers plaats, als Arnold van Weringh (geboren in 1906) monteur in tijdelijke dienst wordt. Een kleine drie jaar later komt hij onder personeelsnummer 1250 in vaste dienst. Aarzelingen over zijn werk lijken de reden dat het zolang duurt voor hij een vast dienstverband krijgt. Geleidelijk aan ontwikkelt hij zich naast Ten Haaf tot de tweede man van de technische dienst, al blijft zijn functie die van monteur.
De nieuwbouw op het Dennenoord-terrein kort na de komst van Ten Haaf betreft onder andere een smederij, waar de technische dienst onderdak vindt. Op een steenworp afstand wordt een dienstwoning gebouwd voor Ten Haaf. Het pand krijgt als adres “E 29”. Beide panden liggen aan de achterzijde van de enclave die Dennenoord vormt, tegen een bosperceel aan.
Kerk en maatschappij
Werk en het leven in de directe werkomgeving vormt het grootste tijdsbeslag, maar er wordt ook deelgenomen aan het maatschappelijk leven. Daarvan maakt de gereformeerde kerk in Zuidlaren een belangrijk deel uit, waar D Drenth predikant is. Medio dertiger jaren zijn er ca 1.000 leden en is er behoefte aan een nieuw en vooral groter kerkgebouw. Voor de nieuwbouw wordt een commissie benoemd waarvan Ten Haaf, Kamminga en Van der Vlugt deel uitmaken. Zij bezoeken in juli 1936 enkele kerkgebouwen -in ieder geval in Rotterdam en Den Haag- voor er met een architect in zee wordt gegaan. Naast de begeleiding van de bouw steekt Ten Haaf ook zelf de handen uit de mouwen en legt hij in het voorjaar van 1938 noodverlichting aan in de kerk, die in oktober 1937 in gebruik is genomen.
Medewerkers van Dennenoord worden voor tal van werkzaamheden ingeschakeld, soms voor taken die maar in beperkte mate in het verlengde van hun eigenlijke functie liggen. Zo krijgt Ten Haaf ook taken bij de bedrijfsbrandweer en in de tweede helft van de jaren dertig bij de luchtbescherming, waarvoor de watertoren op het terrein als uitkijkpost wordt gebruikt.
Maatschappelijke betrokkenheid buiten het directe werk blijkt uit belangstelling voor de ARP en de christelijke vakbond. Het leven draagt in die jaren en zeker op Dennenoord een sterk verzuild karakter. Uitzondering daarop is zijn lidmaatschap van de Bijzondere Vrijwillige Landstorm, een soort nationale reserve die na de oorlog van 1914-1918 is opgericht. Zuidlaren heeft een eigen afdeling met enkele tientallen leden, waarvan verpleger en precisieschutter Taeke de Jong de leider is. Oefeningen worden onder andere op de schietbaan in Midlaren gehouden.
Tranen
Als de internationale politieke en militaire spanningen toenemen in Europa wordt het Nederlandse leger eind augustus 1939 gemobiliseerd. Dat geldt voor dienstplichtigen van de lichtingen van 1924 en daarna. Omdat Ten Haaf van een eerdere lichting is wordt hij, anders dan enkele Zuidlaarder collega’s, niet opgeroepen.
Op 10 mei 1940 vallen Duitse troepen het neutrale Nederland binnen. Na het bombardement op Rotterdam en vijf dagen oorlog capituleert het Nederlandse leger.
Het moet bij de radio-uitzending van 13 mei 1940 na de proclamatie van koningin Wilhelmina over haar vertrek naar Engeland zijn geweest als de dan bijna negenjarige dochter Anny ten Haaf haar vader voor het eerst in haar leven ziet huilen.
Bronnen
Reus-ten Haaf, Adriana M de, Twilight Ramblings, [2012] (niet gepubliceerd)
Schuurmans, Rense, Groeten uit Dennenoord, 2009
Archief Dennenoord, Lentis, Zuidlaren
Drents Archief, Assen
Koninklijke Bibliotheek, Den Haag, Delpher
Nationaal Archief, Den Haag
allegroningers.nl
erfgoedlentis.nl
genealogieonline.nl
gereformeerdekerken.info